Trương Công Án

Tiết trời ngày càng lạnh, cuối cùng cũng đến ngày Huyện Nghi Bình đón trận tuyết nhỏ đầu tiên của mùa đông.

Tuyết li ti như những hạt muối, vừa đạp lên đã tan thành nước, những nơi không có người qua lại quá nửa ngày hơn mới tích được một lớp tuyết trắng mỏng tang. Trên các mái nhà, chạc cây, cửa tiệm đều đóng một lớp tuyết khá dày, tựa như lớp đường phủ bên ngoài trái cây vậy.

Vài khoái mã cưỡi ngựa cuốn bụi tuyết phóng vào cổng thành, chạy đến huyện nha, mang theo một tin tức – Tri phủ đại nhân tuần tra các huyện, xe ngựa đã ra khỏi Châu phủ, trước tiên sẽ đến các huyện lân cận, nhiều nhất là năm, sáu ngày sau sẽ đến Huyện Nghi Bình.

Thiệu Tri huyện vội vã lấy lại tinh thần, trên dưới huyện nha đều vắt giò lên cổ chạy ngược chạy xuôi, cung nghênh Tri phủ đại nhân giá đáo. Chỉ có mình Trương Bình vẫn cả ngày giam mình trong kho hồ sơ, chỉ đến giờ ứng mão mỗi sáng mới ló mặt ra hỏi Thiệu Tri huyện một tiếng:

“Đại nhân có chuyện gì cần dặn dò hạ quan không ạ?”

Thiệu Tri huyện vẫn đáp trả như mọi ngày: “Trương đại nhân biên soạn huyện chí tất rất vất vả, Tri phủ đại nhân không thích thể hiện bên ngoài, bản huyện cũng cảm thấy, nên để Tri phủ đại nhân nhìn thấy tình hình thực tế trong huyện đi, không cần cố ý làm màu. Mấy công vụ lặt vặt cứ để mấy người Lý Chủ bộ lo liệu là được rồi. Trương đại nhân vẫn cứ nên chuyên tâm biên soạn sách vở đi.”

Trương Bình nghe xong liền trở về kho hồ sơ, cũng chẳng biểu lộ bất cứ thái độ nào. Do cả ngày hắn cứ giữ điệu bộ đó, điệu bộ đối với mọi chuyện đều không để lộ thái độ gì, khiến Thiệu Tri huyện lại cho rằng, chung quy cũng vì ông không cho Trương Bình tham gia vào việc đón tiếp Tri phủ. Nếu vì việc này mà Trương Bình lộ ra chút thái độ nào đó thì cũng không tốt lắm, thế là bèn đưa mấy việc như khảo hạch mấy vị chủ bộ thư lại, kiểm tra đường xá của các hương đã dự tính giao cho Trương Bình làm. Trương Bình nhận xong thì làm, lúc khảo hạch thấy điều sai thì chỉ ra, không sai sót gì thì gật đầu cho qua, phát hiện ra điểm sai thì sửa lại cho đúng là được, cũng không có gì nhiều lắm. Chư lại phát hiện khi làm việc với hắn rất mau mắn, nịnh hót hắn hai ba câu cứ như đàn gãi tai trâu, nhưng có lúc lời nói có chút láo xược hắn cũng chẳng chấp nhặt gì, ngược lại còn rất nhanh lẹ. Nhìn mặt thâm sâu nhưng lại là một người rất dễ nói chuyện, cư nhiên lại cảm thấy có chút thiện cảm với hắn.

Làm xong công việc, Trương Bình trình lên Thiệu Tri huyện kiểm tra lại. Sau khi kiểm tra xong, cũng không nói gì nhiều, quay đầu trở về kho hồ sơ. Nếu còn có việc cần tìm hắn, hắn sẽ lại đến làm, làm xong lại quay về chỗ cũ. Thiệu Tri huyện khen ngợi vài câu, cũng chẳng nhìn ra nét vui vẻ của hắn, nhưng nếu như không khen ngợi, hắn cũng vẫn cứ giữ cái dáng vẻ đó. Văn thư báo lên chỉ mỏng dính vài trang giấy, đơn giản ngắn gọn nhưng mạch lạc rõ ràng, vừa xem hiểu ngay, không dư không thừa câu chữ nào.

Thiệu Tri huyện thử vài lần như thế, cũng rất bất ngờ, kiềm không được xoa bàn than thở: “Mặc dù tính tình của Tiểu Trương hơi trầm một tí nhưng làm việc rất rõ ràng, nhanh nhẹn.”

Mấy vị Chủ bộ nghe thấy Thiệu Tri huyện cư nhiên lại gọi Trương Bình bằng tên thân mật liền cảm thấy cảm tình đã thăng hoa, vội tiếp lời: “Đúng thế, Trương đại nhân nhìn thì thấy có vẻ ít nói kiệm lời, nhưng ở cạnh rồi liền biết là một người ngoài lạnh trong nóng.”

“Xuất thân là tiến sĩ, suy cho cùng cũng không giống chúng ta.”

“Đại nhân khoan hồng anh minh, thuộc hạ hiển nhiên sẽ tận tâm làm việc rồi.”

Trận tuyết nhỏ rơi đứt quãng hai ba ngày rồi dừng hẳn lại, năm nay đông ấm, tuyết không đọng lại lâu, đợi đến lúc Tri phủ đại nhân giá lâm thì trên đường, trên các mái ngói chừng như đã không còn màu tuyết trắng nữa.

Ngoại trừ chợ búa ra, mấy sạp con tạm thời không bày hàng bán, chỉ để lại một hai sạp trà. Các cửa tiệm và nhà mặt tiền sáng sủa sạch bóng, đường xá sạch sẽ gọn gàng, mấy chỗ để vài phiếm lá rơi xuống làm điểm nhấn, cho thêm nét tự nhiên. Người ngược xuôi trên đường, áo quần thẳng thướm, đầu tóc sạch sẽ, cười nói nhẹ nhàng, đứng ngồi lễ độ.

Cao Tri phủ thong thả đi xem, gật đầu nói với Thiệu Tri huyện: “Giàu có sung túc, hoà nhã vui vẻ, có thể thấy sự cần mẫn giáo hoá của ngài đây.”

Thiệu Tri huyện lập tức nói: “Đa tạ đại nhân khen ngợi, hạ quan ngày đêm tận tuỵ chỉ sợ uổng phí bổng lộc thực phẩm mà thôi.” Rồi mời Cao Tri phủ đến một quán nào đó tạm dừng chân. Nhưng Cao Tri phủ lại muốn đến huyện nha trước.

Khi đã đến huyện nha, các quan lại đến bái kiến, Thiệu Tri huyện lại nói: “Trời cũng đã qua chính ngọ, mời đại nhân đến quán nào đó uống chút trà dùng bữa ạ.”

Cao Tri phủ đáp: “Vừa mới đến huyện, vốn nên thăm hỏi xem xét dân tình. Mặc dù bản phủ không đói nhưng cũng không thể để các ngài đói cùng ta được. Cũng được, vậy ở trong nha môn ăn đơn giản chút.”

Thiệu Tri huyện sớm đã đoán được tính cách của Cao Tri phủ nên đã cho bố trí ở trong quán lẫn huyện nha, liền lập tức sai người sắp xếp, lại nói: “Vài bậc túc nho trong huyện nghe tin đại nhân đến, cũng rất muốn bái kiến, liệu ngài có muốn hạ quan gọi đến không ạ?”

Cao Tri huyện đáp: “Bản phủ cũng muốn nói chuyện với các cụ, nhưng đã đến giờ này rồi, mời đến chỉ sợ quá hấp tấp. Đợi muộn một chút hoặc để mai rồi gặp. Ngọ thiện thì bản phủ và các chư công dùng đơn giản là được.” Thiệu Tri huyện lại vâng một tiếng.

Cao Tri huyện lại dặn dò: “Mọi thứ không được phô trương.”

Thiệu Tri huyện đáp: “Hạ quan luôn cẩn tuân theo lời chỉ dạy của đại nhân, trước giờ không dám lãng phí phô trương.”

Thực đơn vốn đã sớm chuẩn bị xong, sau khi nhận lệnh nhà bếp lập tức bắt tay vào làm. Trong noãn đình nơi hậu viện nha môn có bày một cái bàn, bàn lớn ghế gỗ, đơn giản thanh nhã, không có nhiều hoa văn. Các món ăn đều do Thiệu Tri huyện cẩn thận lựa chọn. Biết Cao Tri phủ thích ăn cá, nên chỉ có duy nhất đĩa cá xào thái sợi là lộ chút xa xỉ, còn các món khác đều tinh tế khéo léo, còn có mấy món mang hương vị đồng quê như thịt xông khói trộn nhân hạt thông, kết hợp với món bánh ngô rắc hạt dẻ vụn lên trên mặt bánh, đọt ngải chưng phủ bột. Rượu cũng là loại rượu được ủ dưới đất mười mấy năm. Quả nhiên Cao Tri phủ xem qua khá hài lòng, chỉ là khi nhìn thấy đĩa cá xào kia liền nói: “Mùa đông lại ăn con cá to thế này, hơi lãng phí đấy.”

Thiệu Tri huyện cười nói: “Ngư dân trong huyện mấy ngày đông đều có trợ cấp, không phải làm việc nhiều, có lẽ thỉnh thoảng ở không quá chịu không nổi, đánh vài con đem đến chợ bán. Nhưng con cá bự này không phải mua từ chợ đâu ạ, đây là được nuôi trong ao sau huyện nha, chỉ sợ không được thơm ngon như cá sông thôi.”

Cao Tri phủ gắp một đũa, sau khi ăn thử nói: “Tươi ngon lắm.” Khoé mắt Thiệu Tri huyện khi cười lộ ra tầng tầng nếp nhăn, rồi những người ngồi trong bàn cùng kính rượu Tri phủ đại nhân.

Sau khi kính rượu xong, Cao Tri phủ nhìn về phía bên cạnh Thiệu Tri huyện nói: “Vị này là Trương huyện thừa mới nhậm chức chăng.”

Trương Bình đặt đũa trong tay xuống đứng dậy. Lúc đón Tri phủ đại nhân giá lâm, dựa theo thứ tự các vị quan, hắn đứng sau hoặc bên cạnh Thiệu Tri huyện, nhưng suốt từ đấy không chủ động nói câu nào, người ta làm gì hắn làm nấy, giống như một cái bóng vậy. Lúc sau Thiệu Tri huyện bận quá suýt chút nữa quên béng luôn hắn. Lúc ăn cơm, Trương Bình ngồi cạnh Thiệu Tri huyện, vừa đúng ngay góc phòng, sau khi kính rượu xong cũng im lặng không lên tiếng, cắm mặt vào thức ăn trước mặt mà ăn. Nếu như Cao Tri phủ không đột nhiên lên tiếng, có lẽ Thiệu Tri huyện đã quên luôn hắn rồi.

Cao Tri phủ nói: “Trương huyện thừa mau ngồi xuống đi, trong bữa ăn không cần phải đa lễ.” Trương Bình lại khom lưng ngồi xuống, Cao Tri phủ cười nói: “Bản phủ nghe nói ngài là tiến sĩ khoa cử năm nay, chủ thẩm năm nay là Cung thượng thư cũng giống ân sư từng là môn hạ của lão đại nhân Biện Phốc Xạ, tính ra ngài và bản phủ cũng có thể gọi là đồng môn rồi.”

Trương Bình đáp: “Kỳ thi lần này, chủ thẩm phút cuối không phải là Cung Thượng thư mà là Hình bộ Đào Châu Phong. Thầy của hạ quan là Đào đại nhân.”

Thiệu Tri huyện cuối cùng đã có thể kết luận, hoá ra Trương Bình không phải là đại trí giả ngu mà là thực sự rất lỗ mãng. Các vị quan ngồi cùng mặc dù rất thích nghe chuyện vui nhưng vẫn không tránh khỏi đổ mồ hôi.

Trương Bình lại nói: “Hơn nữa ngay từ đầu hạ quan đã rớt bảng, sau đó người thứ ba mươi gặp hoạ, hạ quan mới được bù vào cho đủ bộ ba mươi người.”

Thiệu Tri huyện khẽ ho một tiếng.

Cao Tri phủ nói: “Lời nói của Trương Huyện thừa thật khôi hài.”

Thiệu Tri huyện cười ha ha: “Nhưng mà, kỳ thi vẫn do Lễ bộ chủ trì, từ đây mà nói Trương đại nhân xuất thân là môn hạ của Cung Thượng thư cũng không phải là không được. Nghĩ thử thì Trương đại nhân đã nhận được rất nhiều sự dạy dỗ từ Cung Thượng thư.”

Trương Bình đáp: “Hạ quan chưa từng gặp qua Cung Thượng thư, trong các vị quan của Lễ bộ, hạ quan chỉ biết mỗi Lan Thị lang.”

Cao Tri phủ cười nhẹ một tiếng: “Ồ, Lan Giác à. Không nghĩ ngài đã là môn sinh của Châu đại nhân, cư nhiên lại là người quen của Lan đại nhân. Bản phủ cũng có nghe nói, Cung đại nhân ôm bệnh, mọi việc trong kỳ thi lần này đều do Lan Thị lang làm thay. Nếu đã như vậy, sao thầy của ngài không phải là Lan Thị lang mà lại là Đào đại nhân?”

Trương Bình đáp: “Hạ quan cũng không biết tại sao nữa.”

Hai mắt Cao Tri phủ khẽ nheo lại: “Ha ha, Trương Huyện thừa thật là vui tính.”

Tất cả mọi người ngồi cùng bàn đều không nói gì. Một chân của Thiệu Tri huyện không khỏi nhấc lên, vừa mới định vói sang bên cạnh đã rụt trở lại.

Thầy của Cao Tri phủ là thừa tướng hiện thời Tăng Nghiêu, thầy của Tăng Thừa tướng là Tả Phó Biện Phốc Xạ đã qua đời, Biện Phốc Xạ lại là đồng môn cùng hệ với Tiên Liễu lão thái phó.

Đối với mấy quan hệ lằng nhằng trong triều đình bọn Thiệu Tri huyện cũng có biết chút đỉnh. Đầu tiên Trương Bình nói thầy của hắn là Đào Thượng thư, mặc dù không cảm kích gì mà bẻ lại lời của Tri phủ đại nhân nhưng vì quan hệ của Liễu lão thái phó và Biện Phốc Xạ, vẫn có thể bù đắp tình cảm với Tri phủ đại nhân. Đến khi nhắc đến Lễ bộ thị lang Lan Giác, quả thực khiến Thiệu Tri huyện không biết phải nói gì nữa rồi.

Lan Thị lang đã lừa cưới Liễu tiểu thư, chuyện ít người biết như bị Liễu lão thái phó cấm cửa vào nhà mọi người đều biết cả, cùng một giuộc với Vân Thái phó, Vương Thái sư, như nước với lửa với bên đám thanh liêm.

Hơn nữa, Cao Tri phủ, Lan Giác và Tri phủ tiền nhiệm Lưu Tri Hội đại nhân cùng một khoa cử mà ra. Nghe đồn trước khi đăng khoa quan hệ với Lan Giác đã chẳng ra sao rồi, năm đó ở Lại bộ còn từng kết tội tố cáo Lan Giác.

Thư tố cáo nghe nói cuối cùng bị Vân Thái phó nhìn thấy, không lâu sau Cao Tri phủ bị điều ra bên ngoài, đợi đến khi hoàng thượng chấp chính mới được thăng làm Tri phủ. Bậc quan thấp hơn Lan Thị lang nhưng quản lý cả một châu quận, so với làm phó trong Lễ bộ như Lan Giác đến cùng quan lộ kẻ nào thuận buồm hơn cũng thật khó nói được.

Thiệu Tri huyện vội vàng mở miệng đổi chủ đề, Trương Bình cũng im lặng cúi đầu ăn cơm. Suốt bữa ăn Cao Tri phủ không nói với hắn lời nào nữa, đến tầm mắt cũng chỉ lướt đến người bên cạnh Trương Bình là dừng lại. Trương Bình suốt buổi cũng chẳng lên tiếng.

Bãi tiệc, Cao Tri phủ tiếp tục tuần tra trong huyện nha, đi đến trung đình, đột nhiên lại nhìn thấy Trương Bình: “Trương Huyện thừa sau khi nhậm chức làm những việc gì?”

Thiệu Tri huyện trả lời thay Trương Bình: “Trương đại nhân vẫn sửa huyện chí suốt ạ.”

Cao Tri phủ nói: “Ồ? Địa phương chí của bản quận, mấy năm về trước khi Lưu Ngự sử vẫn còn ngồi ở vị trí bản phủ đã chủ trì biên soạn hết tất cả, ngài đã tiếp tục bản biên như châu ngọc ấy, biên soạn lại từ đầu thì bản phủ quả thật muốn xem qua đấy.”

Trương Bình khom lưng đáp: “Vẫn chưa phác thảo xong.”

Cao Tri phủ nói: “Bản phủ cũng không thể xem hết, chỉ cần đem phần đã sửa xong đến là được.”

Trương Bình và thư lại đến kho hồ sơ lấy bản thảo đã viết xong đem đến, Cao Tri phủ ngồi ngay ngắn trong nội đường, lật từng trang một xem: “Quả thật quá giản lược.”

Trương Bình cúi đầu đáp: “Hạ quan không giỏi mấy thứ phức tạp.”

Cao Tri phủ cụp mắt lật tiếp một trang bản thảo: “Dự tính sửa thành mấy quyển?”

Trương Bình đáp: “Một quyển.”

Cao Tri phủ nói: “Ố? So với bản của Lưu đại nhân lại càng rút gọn hơn rồi.”

Cuối cùng Trương Bình nói một câu: “Hạ quan không bì được với tài hoa của Lưu đại nhân, cho nên đã giản lược.”

Cao Tri phủ khẽ cười: “Địa phương chí như nhân tài của triều đình, đời sau vượt qua đời trước mới có thể phồn vinh hạnh phúc, hơn nữa Lưu đại nhân xưa nay khiêm tốn khoan dung. Cũng đã từng nói qua với bản phủ, trong lúc biên soạn địa phương chí, có rất nhiều điều tiếc nuối. Nếu ngài cảm thấy bản của Lưu đại nhân quá rầy rà, quá tỉ mỉ mà sửa đổi thì không cần phải khiêm nhường đâu.”

Mọi người âm thầm đốt mấy xấp giấy tiền bạc cho Trương Bình.

Cao Tri phủ lại lật mấy tờ nữa, đột nhiên tầm mắt cứ lướt qua lướt lại hai trang nào đó: “Đoạn này chừng như không cùng bút tích với mấy đoạn trước.”

Trương Bình đáp: “Cái này…”

Thư lại dưới sảnh đường nói: “Hồi báo Tri phủ đại nhân, có lúc Trương đại nhân hoàn thành bản thảo đều do bọn tiểu nhân chép lại ạ.”

Cao Tri phủ khẽ nhíu mày: “Văn phong tu từ cũng một trời một vực.”

Trương Bình cúi người: “Hạ quan không giỏi về văn trữ tình, mấy lời ca tụng trong thiên nhân vật đều do một người bạn tên Trần Trù viết hộ.”

Cao Tri phủ vuốt râu gõ nhẹ lên bản thảo: “Mấy đoạn văn này ý đầy cảm thương, tình cảm sâu đậm. Theo bản phủ thấy, trong số các đoạn đã hoàn thành của huyện chí, đây là những đoạn hay nhất.” Ngước mắt lên nhìn về phía Thiệu Tri huyện, “Có thể gọi người viết mấy đoạn này lên sảnh đường cho bản phủ gặp qua không?”

Thiệu Tri huyện liếc nhìn Trương Bình, đáp: “Người này có lẽ đang ở trong nha môn, hạ quan lập tức sai người đi gọi.”

Trương Bình lại khom lưng: “Y đang ở trong kho hồ sơ, để hạ quan đi…”

Cao Tri phủ phẩy tay: “Không cần ngài đi, để Thiệu đại nhân sai người dẫn đến là được.”

Trần Trù quả thực là đang ở trong kho hồ sơ, đón tiếp nhân vật quan trọng như Tri phủ đại nhân, những kẻ không có nhiệm vụ như gã tất nhiên là phải tránh đi. Trần Trù ở trong Kinh đã nhìn thấy vài vị quan to, so với Đại lý tự Đặng Tự đại nhân, một vị Tri phủ thực sự cũng chẳng hiếm lạ gì. Với thái độ có xem hay không xem cũng chẳng sao, sau khi đứng trong góc quan sát dung nhan thực sự của Cao Tri phủ từ xa xong liền lủi vào trong kho hồ sơ giúp việc cho Trương Bình. Lúc tiểu lại đến gọi, Trần Trù vô cùng buồn bực, bản thân sao đột nhiên lại lọt vào pháp nhãn của Tri phủ đại nhân rồi. Đầu óc mơ hồ đi vào trong nội đường, Cao Tri phủ ngậm cười nhìn gã nói: “Ngươi tên Trần Trù? Mấy đoạn văn này viết rất khá. Bản phủ rất thích.”

Trần Trù ngơ người ra một lúc, lập tức hành lễ đáp: “Học trò hoảng hốt, cảm tạ đại nhân đã khen.”

Cao Tri phủ vuốt râu nói chậm rãi: “Đạo của hành văn trọng về tự nhiên. Tình tự nhiên, viết cũng tự nhiên. Càng chải chuốt cố nhiên lại phức tạp, cố sức giản lược càng thêm cứng nhắc nhạt nhẽo. Có rất nhiều người cho rằng, như người ghi lại địa phương chí, chỉ cần có gì chép đó là được, kỳ thực không phải vậy. ‘Sử ký’ của Thái Sử Công, văn từ tuyệt diệu, như châu như ngọc, các câu bình luận như nét bút vẽ rồng điểm mắt. Nếu như ví văn chương như việc xây nhà thì quy tắc ghi chép như khung sườn, cảm xúc như mái ngói. Văn chương mà cứ cứng ngắc cứng ngơ lại giống như cây gậy ráp vào khung vậy, trống huơ trống hoác, không da không thịt, sao có thể gọi là văn chương?”

Trần Trù giống như rơi vào trong đám bông vải, nhất thời không rẽ đâu được, mơ hồ không hiểu được ẩn ý của ông ta. Nhưng nhìn thấy sắc mặt của những người xung quanh và bộ dáng đứng cúi đầu của Trương Bình kế bên, trực giác mách bảo lời nói bóng gió của Tri phủ đại nhân có gì đó, vừa nghĩ phải đáp lại thế nào thì Cao Tri phủ lại nhìn gã đầy yêu mến: “Ngươi ở trong huyện nha làm những việc gì?”

Trần Trù đáp: “Hồi đại nhân, Trương Bình…Trương Huyện thừa là bạn tốt của học trò, kỳ thi này học trò rớt bảng, được Trương Huyện thừa dẫn đến đây, thỉnh thoảng giúp ngài ấy chỉnh lý văn thư các việc.”

Cao Tri phủ khẽ gật đầu: “Ồ, hoá ra là Trương Huyện thừa mang ngươi đến đây để giúp y làm việc.”

Trần Trù nghe thấy lời này càng cảm thấy sai sai: “Kỳ thực cũng không…”

Cao Tri phủ lại cười nhàn nhạt: “Tài năng học vấn thế này, ở chốn này quả thật đáng tiếc. Dưới trướng của bản phủ đang thiếu một văn lại, ngươi có đồng ý cùng bản phủ về phủ nha làm việc không?”