Quyển 1 - Chương 24
Tổ phái viên của Ban Nông nghiệp Trung ương có nhiệm vụ theo dõi phong trào Hợp tác nông nghiệp của hai tỉnh Phước Vĩnh và Phú Thịnh sau khi chuyển đổi từ Hợp tác xã bậc thấp lên bậc cao, báo cáo kịp thời cho Ban bí thư Trung ương nắm được để chỉ đạo. Tổ có ba người. Ông Ẩn, ủy viên dự khuyết Trung ương Đảng, phó Ban nông nghiệp Trung ương làm tổ trưởng. Hai tổ viên là ông Sắc và ông Bao, đều là chuyên viên cao cấp của Ban Nông nghiệp. Tổ phái viên được tỉnh ủy Phước Vĩnh bố trí ở trong dãy nhà cấp bốn năm gian, ba gian làm phòng ngủ, một gian làm phòng họp và một gian làm phòng ăn. Dãy nhà này chỉ dành riêng cho khách, biệt lập với khu làm việc của cơ quan tỉnh ủy chừng trăm mét, vì thế ngoài Đình là người hay lui tới chuyện trò còn những người khác trong cơ quan tỉnh ủy, kể cả ông Kim trừ khi có công việc còn thì ít ai qua lại. Hai tháng nay tổ phái viên đi lên làm việc trên Phú Thịnh. Hôm nay nghe tin họ về, Đình định qua chơi. Vừa ra khỏi phòng mình được vài bước, Đình thấy bà Thường đang đi về hướng phòng làm việc của ông Kim. Đình nghĩ mình cần có chuyện để làm quà cho tổ phái viên nên gọi bà Thường:
- Chị Thường, dừng lại tôi hỏi cái này.
- Có việc gì thế chú Đình? – Bà Thường dừng lại hỏi.
- Tôi định qua chỗ chị nhưng tiện gặp chị đây nên hỏi luôn. Tôi nghe nói chị vừa xuống Hồng Vân về có phải không?
- Vâng. Có chuyện gì không?
- Hình như ở Hồng Vân đang có chuyện trả đất đai lại cho nông dân tự canh tác có đúng thế không chị?
- Chú nghe ai nói?
- Chuyện tày đình như vậy làm sao mà bưng bít được con mắt và lỗ tai thiên hạ.
- Nghe vậy sao chú không về tận Hồng Vân xem thực hư ra sao mà đi hỏi tôi?
- Chị, anh Kim và ông Côn đã xuống đó rồi, tôi còn xuống làm gì nữa.
Bà Thường nhìn thẳng vào mặt Đình:
- Anh theo dõi chúng tôi từ khi nào thế?
- Tôi có phải gián điệp hay mật thám gì mà chị bảo tôi theo dõi chị. Tôi biết chị và anh Kim, ông Côn xuống Hồng Vân để kiểm tra tình hình nên muốn hỏi chị có thật ở đó người ta lấy đất của Hợp tác chia cho xã viên hay không thôi.
- Thôi được rồi. Chú muốn biết thì tôi xin nói để chú rõ. Không có chuyện lấy đất của Hợp tác xã chia cho xã viên ở Hồng Vân mà chỉ có chuyện cho xã viên mượn đất để làm vụ xen canh. Sau khi thu hoạch xong thì trả đất lại cho Hợp tác xã. Chú đã rõ chưa nào?
- Thế việc trả ao lại cho các hộ thả cá để đem ra bán ở thị trường chợ đen thì sao?
- Hàng trăm cái ao trong vườn của các gia đình xã viên Hợp tác xã không sao quản lí được nên bỏ hoang cho bèo mọc. Thấy tiếc của, bà con đề nghị Hợp tác khoán cho người ta nuôi. Hàng năm trả xong các khoản cho Hợp tác, còn lại bà con bán cho người làng người nước chứ chẳng có chợ đen chợ đỏ nào cả. Chú còn gì thắc mắc nữa tôi nói nốt cho mà nghe.
- Nếu quả đúng như vậy thì Hồng Vân sai to rồi.
- Theo chú sai ở chỗ nào?
- Ruộng đất, kể cả ao cá là quyền sở hữu của tập thể. Hợp tác xã có trách nhiệm quản lí và sản xuất theo kế hoạch của Nhà nước. Mọi quyền lợi cũng như nghĩa vụ của xã viên phải gắn liền với nghĩa vụ và quyền lợi của tập thể. Đó là nguyên tắc bất di bất dịch. Làm trái những điều trên đồng nghĩa với việc đi ngược lại đường lối chủ trương tập thể hóa của Đảng.
Bà Thường cười mỉa:
- Thế thì lần này lãnh đạo huyện Vĩnh Hòa và xã Hồng Vân chắc chết vì tội đi ngược lại đường lối chủ trương tập thể hóa của Đảng rồi.
- Tôi nói hoàn toàn đứng đắn đấy chứ không phải nói đùa đâu. Hồng Vân làm như vậy là sai to rồi chị ạ.
- Tôi cũng biết chú xưa nay có nói đùa với ai bao giờ đâu. Nhưng tôi xin hỏi chú nếu họ làm như vậy mà người dân được no hơn, giàu hơn thì sao?
- Không có chuyện no hơn, giàu hơn khi con người ta làm ăn riêng lẻ. Nếu vậy Đảng ta đã không đưa ra chủ trương đường lối tập thể hóa làm gì.
- Tôi thì tôi thấy họ chẳng sai chút nào. Ruộng đất ao chuôm vẫn của tập thể. Đội sản xuất, Ban quản trị vẫn tồn tại. Có khác chăng là trước đây đất chỉ làm hai vụ, còn ba bốn tháng đất bỏ không, xã viên không có nghề phụ nên ngồi chơi xơi nước chứ chẳng có việc gì làm. Ao chuôm bỏ không cho rắn rết ở và nuôi bèo hoang. Bây giờ người ta không cho đất nghỉ, ngô sắn vụ xen canh đầy bồ. Ao chuôm được dọn tinh tươm và sinh lợi. Chú bảo người ta sai ở chỗ nào. Làm cho dân no ấm lại mang tội thì ai người ta làm làm gì.
- Nhưng đưa nhân dân ta đi lên ấm no hạnh phúc bằng con đường nào? Đảng ta đã xác định đó là con đường tập thể hóa. Hiện tại chúng ta đang đi đoạn đầu tiên trên con đường quá độ tiến lên Chủ nghĩa Xã hội. Đây là đoạn đường đầy gian nan. Hơn nữa miền Bắc nước ta đang ở trong tình trạng có chiến tranh với đế quốc Mỹ. Vừa sản xuất vừa chiến đấu, vừa nuôi mình vừa nuôi bộ đội ở chiến trường, vì thế khó khăn là tất yếu. Nhưng chỉ vì những khó khăn nhất thời đó mà đi chệch con đường Xã hội Chủ nghĩa là một sai lầm cực kỳ nghiêm trọng. Việc làm của Hồng Vân có thể khiến các Hợp tác xã khác cũng đang nhăm nhe muốn phá bỏ lối làm ăn tập thể. Từ chỗ cho mượn đất đến trả lại ruộng đất, trâu bò cho nông dân không phải là xa đâu chị ạ.
- Chú Đình này, hôm nào chú sắp xếp công việc rồi cùng tôi đi xuống Hồng Vân xem ở đó có ai mất lập trường, có ai đi ngược lại chủ trương của Đảng không nhé – Nói xong bà Thường bỏ đi. Đình đứng chưng hửng một lúc rồi đi về phía khu nhà ở của các phái viên.
- Các anh khỏe cả chứ? – Vừa bước vào phòng khách, Đình hỏi với thái độ niềm nở.
- Chúng tôi khỏe cả – Ông Ẩn đáp lại lời hỏi thăm của Đình – Anh thế nào?
- Tôi thì lúc nào cũng như lúc nào. Tình hình ở trên Phú Thịnh có gì lạ không anh?
- Có lắm chuyện nhức đầu lắm.
- Chắc lại chuyện đúng sai của việc đưa Hợp tác xã lên quy mô có phải không? Chuyện rõ như ban ngày mà sao nhiều anh cứ đòi xét đi xét lại mới lạ chứ. Ở tỉnh tôi cũng vậy. Nhận thức vấn đề này mỗi người mỗi cách.
- Nhận thức chuyện gì mà mỗi người một cách? – Ông Bao đưa cho Đình chén nước rồi hỏi.
- Chung quy vẫn là chuyện đưa Hợp tác xã lên quy mô đúng hay sai. Lần trước trong cuộc họp với các bí thư huyện ủy và chủ tịch huyện để bàn việc lãnh đạo sản xuất vụ chiêm, ông Kim đã nói thẳng quan điểm của mình trước cuộc họp, tôi đã phê bình ông ấy phát ngôn thiếu thận trọng rồi. Thế mà lần này ông Kim đi xa hơn là đưa quan điểm của mình vào trong tài liệu giáo dục chính trị cho đảng viên thì nguy hiểm vô cùng. Tôi thấy ông này giống như nhân vật gì đó của Liên Xô thời kỳ nội chiến mà tôi đã đọc. Rất nhiệt tình cách mạng nhưng mang nặng tính thô bạo và bảo thủ của nông dân.
- Nhân vật Sa-pa-ép của nhà văn Phuốc-ma-nốp – Ông Ẩn nhắc.
- Anh nhớ cả tên tác giả thì giỏi thật – Đình cười nịnh – Đúng là ông Kim rất giống nhân vật Sa-pa-ép của Liên Xô. Nhiệt tình cách mạng thì không chê vào đâu được nhưng bảo thủ và độc đoán cũng khủng khϊếp. Nguyên do cũng là do thiếu học, mù chữ, đi làm thuê cho địa chủ từ năm mười ba, mười bốn tuổi rồi giác ngộ đi theo cách mạng. Mới học bổ túc đến lớp ba, lớp bốn mà đã được đề bạt lên giữ những chức vụ cao, việc thiếu hụt kiến thức là điều tất nhiên.
Ông Ẩn tỏ vẻ phật ý:
- Tùy từng trường hợp thôi. Tôi cũng tham gia cách mạng khi trình độ văn hóa cũng chỉ mới học hết lớp ba bổ túc.
- Ấy chết. Tôi nói vô tình thôi chứ không nhằm ám chỉ anh.
- Tôi cũng không nghĩ anh nói là nhằm ám chỉ tôi. Thực tiễn cách mạng Việt Nam đã nói lên lực lượng tham gia cách mạng dưới sự lãnh đạo của giai cấp công nhân chủ yếu là những người nông dân nghèo. Mà đã nghèo thì thiếu học là điều dễ hiểu.
- Có việc này không biết các anh đã nắm được chưa? Hôm kia làm việc với ông Kim, ông ấy có kể cho tôi nghe chuyện ở Hợp tác xã Hồng Vân thuộc huyện Vĩnh Hòa xuất hiện một kiểu làm ăn mới. Đó là để cho hộ xã viên sử dụng ao nhà mình để nuôi cá rồi nộp một ít sản phẩm cho Hợp tác, còn bao nhiêu mình được hưởng. Cá của xã viên được đưa ra bán tự do ở các chợ.
Ẩn giật mình:
- Có đúng như vậy không?
- Chưa hết đâu anh ạ. Chuyện này mới tày trời. Hợp tác chia ruộng cho các hộ để làm vụ ngô canh. Xã viên chỉ trả công cày bừa, phân giống, công tưới cho Hợp tác, còn bao nhiêu được hưởng tất.
- Anh nói chính xác chứ? – Ông Ẩn hỏi.
- Từ miệng ông Kim nói ra chắc là đúng.
- Thái độ anh Kim đối với việc này thế nào?
- Ông Kim tỏ ra hoan hỉ và ủng hộ việc làm này. Còn bảo tôi đưa vào tài liệu sinh hoạt đảng viên để làm dẫn chứng cho tư tưởng mạnh dạn đổi mới phương thức sản xuất.
Ông Ẩn chau mày:
- Sao anh Kim lại làm cái việc vô nguyên tắc như vậy nhỉ? Từ quan điểm dẫn đến hành động là một chặng đường rất ngắn. Thế này thì nguy hiểm quá. Anh ở trong Ban thường vụ nên mạnh dạn góp ý kiến với lối lãnh đạo tùy tiện của anh Kim. Đừng để sự việc đi xa hơn rồi hối không kịp.
Bao từ nãy đến giờ chăm chú nghe cuộc trao đổi qua lại giữa ông Ẩn và Đình. Đến khi thấy thái độ của ông Ẩn phản ứng mạnh mẽ với việc này liền hùa theo:
- Thế thì loạn thật. Hỏng. Hỏng. Chẳng còn coi ai ra gì. Có khi anh Ẩn phải về Hà Nội báo cáo việc này cho Ban bí thư biết để kịp thời chấn chỉnh.
- Từ từ đã. Có thể đây là trường hợp cá biệt. Ta chỉ yêu cầu tỉnh ủy chấn chỉnh lại là được chứ không cần làm to chuyện.
Bao tỏ vẻ hăng hái:
- Theo tôi việc này phải làm khẩn trương lên chứ nếu để nó lan rộng là coi như Hợp tác xã tan rã.
- Để tôi trao đổi với anh Kim xem sao rồi tính.
Có tiếng còi báo động máy bay vang lên. Mọi người chạy ra hầm. Lát sau, tiếng máy bay phản lực, tiếng súng cao xạ hòa với tiếng bom nổ tạo nên một không khí hỗn độn.
- Có việc gì thế chú Đình? – Bà Thường dừng lại hỏi.
- Tôi định qua chỗ chị nhưng tiện gặp chị đây nên hỏi luôn. Tôi nghe nói chị vừa xuống Hồng Vân về có phải không?
- Vâng. Có chuyện gì không?
- Hình như ở Hồng Vân đang có chuyện trả đất đai lại cho nông dân tự canh tác có đúng thế không chị?
- Chú nghe ai nói?
- Chuyện tày đình như vậy làm sao mà bưng bít được con mắt và lỗ tai thiên hạ.
- Nghe vậy sao chú không về tận Hồng Vân xem thực hư ra sao mà đi hỏi tôi?
- Chị, anh Kim và ông Côn đã xuống đó rồi, tôi còn xuống làm gì nữa.
Bà Thường nhìn thẳng vào mặt Đình:
- Anh theo dõi chúng tôi từ khi nào thế?
- Tôi có phải gián điệp hay mật thám gì mà chị bảo tôi theo dõi chị. Tôi biết chị và anh Kim, ông Côn xuống Hồng Vân để kiểm tra tình hình nên muốn hỏi chị có thật ở đó người ta lấy đất của Hợp tác chia cho xã viên hay không thôi.
- Thế việc trả ao lại cho các hộ thả cá để đem ra bán ở thị trường chợ đen thì sao?
- Hàng trăm cái ao trong vườn của các gia đình xã viên Hợp tác xã không sao quản lí được nên bỏ hoang cho bèo mọc. Thấy tiếc của, bà con đề nghị Hợp tác khoán cho người ta nuôi. Hàng năm trả xong các khoản cho Hợp tác, còn lại bà con bán cho người làng người nước chứ chẳng có chợ đen chợ đỏ nào cả. Chú còn gì thắc mắc nữa tôi nói nốt cho mà nghe.
- Nếu quả đúng như vậy thì Hồng Vân sai to rồi.
- Theo chú sai ở chỗ nào?
- Ruộng đất, kể cả ao cá là quyền sở hữu của tập thể. Hợp tác xã có trách nhiệm quản lí và sản xuất theo kế hoạch của Nhà nước. Mọi quyền lợi cũng như nghĩa vụ của xã viên phải gắn liền với nghĩa vụ và quyền lợi của tập thể. Đó là nguyên tắc bất di bất dịch. Làm trái những điều trên đồng nghĩa với việc đi ngược lại đường lối chủ trương tập thể hóa của Đảng.
- Thế thì lần này lãnh đạo huyện Vĩnh Hòa và xã Hồng Vân chắc chết vì tội đi ngược lại đường lối chủ trương tập thể hóa của Đảng rồi.
- Tôi nói hoàn toàn đứng đắn đấy chứ không phải nói đùa đâu. Hồng Vân làm như vậy là sai to rồi chị ạ.
- Tôi cũng biết chú xưa nay có nói đùa với ai bao giờ đâu. Nhưng tôi xin hỏi chú nếu họ làm như vậy mà người dân được no hơn, giàu hơn thì sao?
- Không có chuyện no hơn, giàu hơn khi con người ta làm ăn riêng lẻ. Nếu vậy Đảng ta đã không đưa ra chủ trương đường lối tập thể hóa làm gì.
- Tôi thì tôi thấy họ chẳng sai chút nào. Ruộng đất ao chuôm vẫn của tập thể. Đội sản xuất, Ban quản trị vẫn tồn tại. Có khác chăng là trước đây đất chỉ làm hai vụ, còn ba bốn tháng đất bỏ không, xã viên không có nghề phụ nên ngồi chơi xơi nước chứ chẳng có việc gì làm. Ao chuôm bỏ không cho rắn rết ở và nuôi bèo hoang. Bây giờ người ta không cho đất nghỉ, ngô sắn vụ xen canh đầy bồ. Ao chuôm được dọn tinh tươm và sinh lợi. Chú bảo người ta sai ở chỗ nào. Làm cho dân no ấm lại mang tội thì ai người ta làm làm gì.
- Nhưng đưa nhân dân ta đi lên ấm no hạnh phúc bằng con đường nào? Đảng ta đã xác định đó là con đường tập thể hóa. Hiện tại chúng ta đang đi đoạn đầu tiên trên con đường quá độ tiến lên Chủ nghĩa Xã hội. Đây là đoạn đường đầy gian nan. Hơn nữa miền Bắc nước ta đang ở trong tình trạng có chiến tranh với đế quốc Mỹ. Vừa sản xuất vừa chiến đấu, vừa nuôi mình vừa nuôi bộ đội ở chiến trường, vì thế khó khăn là tất yếu. Nhưng chỉ vì những khó khăn nhất thời đó mà đi chệch con đường Xã hội Chủ nghĩa là một sai lầm cực kỳ nghiêm trọng. Việc làm của Hồng Vân có thể khiến các Hợp tác xã khác cũng đang nhăm nhe muốn phá bỏ lối làm ăn tập thể. Từ chỗ cho mượn đất đến trả lại ruộng đất, trâu bò cho nông dân không phải là xa đâu chị ạ.
- Chú Đình này, hôm nào chú sắp xếp công việc rồi cùng tôi đi xuống Hồng Vân xem ở đó có ai mất lập trường, có ai đi ngược lại chủ trương của Đảng không nhé – Nói xong bà Thường bỏ đi. Đình đứng chưng hửng một lúc rồi đi về phía khu nhà ở của các phái viên.
- Các anh khỏe cả chứ? – Vừa bước vào phòng khách, Đình hỏi với thái độ niềm nở.
- Chúng tôi khỏe cả – Ông Ẩn đáp lại lời hỏi thăm của Đình – Anh thế nào?
- Tôi thì lúc nào cũng như lúc nào. Tình hình ở trên Phú Thịnh có gì lạ không anh?
- Có lắm chuyện nhức đầu lắm.
- Chắc lại chuyện đúng sai của việc đưa Hợp tác xã lên quy mô có phải không? Chuyện rõ như ban ngày mà sao nhiều anh cứ đòi xét đi xét lại mới lạ chứ. Ở tỉnh tôi cũng vậy. Nhận thức vấn đề này mỗi người mỗi cách.
- Nhận thức chuyện gì mà mỗi người một cách? – Ông Bao đưa cho Đình chén nước rồi hỏi.
- Chung quy vẫn là chuyện đưa Hợp tác xã lên quy mô đúng hay sai. Lần trước trong cuộc họp với các bí thư huyện ủy và chủ tịch huyện để bàn việc lãnh đạo sản xuất vụ chiêm, ông Kim đã nói thẳng quan điểm của mình trước cuộc họp, tôi đã phê bình ông ấy phát ngôn thiếu thận trọng rồi. Thế mà lần này ông Kim đi xa hơn là đưa quan điểm của mình vào trong tài liệu giáo dục chính trị cho đảng viên thì nguy hiểm vô cùng. Tôi thấy ông này giống như nhân vật gì đó của Liên Xô thời kỳ nội chiến mà tôi đã đọc. Rất nhiệt tình cách mạng nhưng mang nặng tính thô bạo và bảo thủ của nông dân.
- Nhân vật Sa-pa-ép của nhà văn Phuốc-ma-nốp – Ông Ẩn nhắc.
- Anh nhớ cả tên tác giả thì giỏi thật – Đình cười nịnh – Đúng là ông Kim rất giống nhân vật Sa-pa-ép của Liên Xô. Nhiệt tình cách mạng thì không chê vào đâu được nhưng bảo thủ và độc đoán cũng khủng khϊếp. Nguyên do cũng là do thiếu học, mù chữ, đi làm thuê cho địa chủ từ năm mười ba, mười bốn tuổi rồi giác ngộ đi theo cách mạng. Mới học bổ túc đến lớp ba, lớp bốn mà đã được đề bạt lên giữ những chức vụ cao, việc thiếu hụt kiến thức là điều tất nhiên.
Ông Ẩn tỏ vẻ phật ý:
- Tùy từng trường hợp thôi. Tôi cũng tham gia cách mạng khi trình độ văn hóa cũng chỉ mới học hết lớp ba bổ túc.
- Ấy chết. Tôi nói vô tình thôi chứ không nhằm ám chỉ anh.
- Tôi cũng không nghĩ anh nói là nhằm ám chỉ tôi. Thực tiễn cách mạng Việt Nam đã nói lên lực lượng tham gia cách mạng dưới sự lãnh đạo của giai cấp công nhân chủ yếu là những người nông dân nghèo. Mà đã nghèo thì thiếu học là điều dễ hiểu.
- Có việc này không biết các anh đã nắm được chưa? Hôm kia làm việc với ông Kim, ông ấy có kể cho tôi nghe chuyện ở Hợp tác xã Hồng Vân thuộc huyện Vĩnh Hòa xuất hiện một kiểu làm ăn mới. Đó là để cho hộ xã viên sử dụng ao nhà mình để nuôi cá rồi nộp một ít sản phẩm cho Hợp tác, còn bao nhiêu mình được hưởng. Cá của xã viên được đưa ra bán tự do ở các chợ.
Ẩn giật mình:
- Có đúng như vậy không?
- Chưa hết đâu anh ạ. Chuyện này mới tày trời. Hợp tác chia ruộng cho các hộ để làm vụ ngô canh. Xã viên chỉ trả công cày bừa, phân giống, công tưới cho Hợp tác, còn bao nhiêu được hưởng tất.
- Anh nói chính xác chứ? – Ông Ẩn hỏi.
- Từ miệng ông Kim nói ra chắc là đúng.
- Thái độ anh Kim đối với việc này thế nào?
- Ông Kim tỏ ra hoan hỉ và ủng hộ việc làm này. Còn bảo tôi đưa vào tài liệu sinh hoạt đảng viên để làm dẫn chứng cho tư tưởng mạnh dạn đổi mới phương thức sản xuất.
Ông Ẩn chau mày:
- Sao anh Kim lại làm cái việc vô nguyên tắc như vậy nhỉ? Từ quan điểm dẫn đến hành động là một chặng đường rất ngắn. Thế này thì nguy hiểm quá. Anh ở trong Ban thường vụ nên mạnh dạn góp ý kiến với lối lãnh đạo tùy tiện của anh Kim. Đừng để sự việc đi xa hơn rồi hối không kịp.
Bao từ nãy đến giờ chăm chú nghe cuộc trao đổi qua lại giữa ông Ẩn và Đình. Đến khi thấy thái độ của ông Ẩn phản ứng mạnh mẽ với việc này liền hùa theo:
- Thế thì loạn thật. Hỏng. Hỏng. Chẳng còn coi ai ra gì. Có khi anh Ẩn phải về Hà Nội báo cáo việc này cho Ban bí thư biết để kịp thời chấn chỉnh.
- Từ từ đã. Có thể đây là trường hợp cá biệt. Ta chỉ yêu cầu tỉnh ủy chấn chỉnh lại là được chứ không cần làm to chuyện.
Bao tỏ vẻ hăng hái:
- Theo tôi việc này phải làm khẩn trương lên chứ nếu để nó lan rộng là coi như Hợp tác xã tan rã.
- Để tôi trao đổi với anh Kim xem sao rồi tính.
Có tiếng còi báo động máy bay vang lên. Mọi người chạy ra hầm. Lát sau, tiếng máy bay phản lực, tiếng súng cao xạ hòa với tiếng bom nổ tạo nên một không khí hỗn độn.
